Yaklaşık 4 milyon vatandaşı kapsayan emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) meselesi yapılacak düzenleme ile tarihe karışacak. Başkan Recep Tayyip Erdoğan'ın 'Çözün' talimatıyla Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı koordineli olarak çalışarak sonuca gidecek.
5 milyonu aşkın memuru ilgilendiren geniş kapsamlı 3600 ek gösterge çalışması sonrası sözleşmeli personele kadro düzenlemesi ile öncelikli gündem halini alan EYT yasası için artık son viraja girildi. 4 milyon EYT'linin merakla beklediği düzenleme için detaylar netleşiyor.
İŞTE 5 TARİHLE EYT'LİYE YOL HARİTASI
EYT ne zaman açıklanacak?
EYT düzenlemesi ne zaman yasalaşacak?
Hak sahibi ne zaman başvuru yapabilecek?
İlk maaş ne zaman hesaplanacak?
Ödemeler ne zaman yapılacak?
İşte tüm bu konular ve 'EYT şartları ve yaş sınırı ne olacak' sorusuyla beraber SSK ve Bağ-Kur'lular için tablo tablo prim, gün, tazminat ve borçlanma hesapları...
1. EYT NE ZAMAN AÇIKLANACAK?
Emeklilikte yaşa takılanlar için yapılacak EYT düzenlemesi yetişmesi halinde 26 Aralık Pazartesi günü Kabine Toplantısı sonrasında Başkan Recep Tayyip Erdoğan tarafından duyurulacak. Ancak düzenlemenin detaylarının her koşulda Aralık ayı içerisinde açıklanması bekleniyor.
2. EYT DÜZENLEMESİ NE ZAMAN YASALAŞACAK?
EYT düzenlemesinin Aralık ayı içerisinde açıklamasında halinde Ocak ayının ilk yarısında Meclis'ten geçerek yasalaşacak. Resmi Gazete yürürlülük tarihi ise 1 Ocak 2023 olarak belirlenecek. Herhangi bir hak kaybı olmayacak.
3. EMEKLİLİK İÇİN BAŞVURU SÜRECİ NASIL OLACAK?
EYT düzenlemesinin Resmi Gazete'de yayımlanması sonrası hak sahiplerinin Ocak ayının ikinci yarısında SGK'ya dilekçe vererek başvuru yapabilecek.
4. İLK MAAŞ NE ZAMAN ALINACAK?
SGK mevzuatına göre emeklilik dilekçesinin verildiği aydan sonra ki aydan itibaren hak sahibinin maaş hesaplaması başlayacak. Yani Ocak ayında başvuru yapan bir EYT'linin 1 Şubat itibarıyla maaş hesaplaması başlayacak.
5. ÖDEMELER NE ZAMAN YAPILACAK?
Emeklilik işlemlerinin tamamlanmasının ardından EYT'liler Şubat ayından itibaren toplu ödeme alacak. Örneğin işlemler Nisan ayında tamamlanırsa, hak sahibi Şubat ayından itibaren maaşını toplu olarak hesabında görecek.
EYT'DE YAŞ SINIRI OLACAK MI?
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı yaş şartı olmadan 8 Eylül 1999 öncesi sigorta girişi olanların emekli edilmesi yönünde taslak çalışmasını yaptı.
Külliye'de Fuat Oktay Başkanlığında, AK Parti kurmayları, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı arasında gerçekleştirilen toplantıda konu geniş kapsamlı olarak ele alındı. Burada EYT düzenlemesinin işveren-işçi-kamu üçleminde yaratacağı değişiklikler masaya yatırıldı. Toplantıda Bakanlığın yaş şartı olmadan yürüttüğü çalışmaya Başkan Recep Tayyip Erdoğan'ın onayına sunulmak üzere ikinci bir formül olarak yaş şartı da gündeme getirildi.
YAŞ SINIRI KONUSUNDA SON SÖZÜ BAŞKAN ERDOĞAN SÖYLEYECEK
Yaş sınırı konusunda son sözü Başkan Recep Tayyip Erdoğan söylecek. Konu hakkında tüm EYT'lilerin gözü 26 Aralık tarihinde Başkan Erdoğan'da olacak.
EYT ŞARTLARI NE OLACAK?
Yasalarımızda mevcut durumda bir kişinin emekli olabilmesi için, yaş şartı, sigortalılık süresi ve prim gününü tamamlaması gerekiyor.
EYT'liler için yaş şartını bir kenara koyarak hesaplama yapacak olursak, 1999 yasası öncesi 4A kategorisinde SSK'lı kadınlar yaş şartı olmadan; 20 yıl sigortalılık süresi ve 5.000 gün primle, erkekler ise 25 yıl sigortalılık süresi ve 5.000 gün primle emekli olabiliyordu.
4B-4C'li dediğimiz Bağ-Kur ve emekli sandığına tabi vatandaşlarda;
Erkekler için 25 yıl sigortalılık süresi ve 9.000 gün prim,
Kadınlar için 20 yıl sigortalılık süresi ve 7.200 gün prim şartı bulunuyordu.
TABLO 1: GÜNÜMÜZ ŞARTLARINDA 1999 DÜZENLEMESİ ÖNCESİ SİGORTALILARIN EMEKLİLİK ŞARTLARI
Tabloda 8 Eylül 1999 düzenlemesi öncesi sigorta girişi olanların günümüz şartlarında emekli olabilme şartlarını içeriyor.
PRİM GÜNÜ TAMAM OLMAYAN 2 MİLYONU AŞKIN EYT'Lİ VAR
Sigortalılık süresi 8 Eylül 2019 tarihinde kadınlar için dolduğu için bu şart kadınlarda aranmayacak. Erkeklerin sigortalılık süresi kadınlardan 5 yıl fazla olduğu için bu şart son erkek hak sahibi için 8 Eylül 2024'te dolacak.Tüm bu koşullar değerlendirildiğinde emeklilik için yegane unsurun prim günü olduğu ortaya çıkıyor. EYT'ye tabi olacak ancak prim günü henüz tamamlanmayan 2 milyonu aşkın sigortalı bulunuyor.
EKSİK PRİMİ OLAN EYT'Lİ NE YAPACAK?
Sigortalılık süresi dışında EYT yasası ile emekli olabilmek için yegane husus prim gününün doldurulması. Burada primini tamamlayanlar emeklilik hakkı elde edecek. Tüm bunlarla beraber eksik primi tamamlamak ya da azaltmak için kanunların sigortalıya tanıdığı bir takım haklar var.
En çok merak edilen 2 borçlanma türü ise kadınlarda doğum, erkeklerde askerlik borçlanması oldu.
ASKERLİK BORÇLANMASI İLE EYT'YE TABİ OLUNUR MU?
Eksik primi olan erkek sigortalıların, askerlik borçlanması ile bu primlerini tamamlama imkanı bulunuyor. Erkekler askerde geçen tüm günlerini satın alarak emeklilik primlerine ekleyebilir. Askerlik sigortadan önce yapılmışsa borçlanılan gün kadar işe giriş tarihi de geriye çekilerek önemli bir avantaj elde edilebilir.Bu durumda 8 Eylül 1999 öncesi askerliğini gerçekleştirenler için yasalara göre EYT'ye tabi olabilir. Ancak her askerlik borçlanması bu EYT kapsamına girmez. Askerlik borçlanması için birinci koşul, askerlik hizmetinin henüz işe başlamadan önce yapılmış olması.
ASKERLİK BORÇLANMASI NASIL YAPILACAK?
EYT ile askerlik borçlanması yaparak emekli olmak isteyenler e-Devlet'ten veya SGK'nın sitesinden borçlanma talep dilekçesini indirerek dolduracak. Bu form kurumun ilgili birimine elden veya posta yoluyla gönderilecek.
DOĞUM BORÇLANMASI
Nasıl ki erkekler için askerlik borçlanması imkanı varsa, kadınlarlar için de doğum borçlanması imkanı var. Burada primi eksik olan kadınlar için doğum borçlanması hakkı sigortalı olarak çalışmadan sonra dünyaya gelen 3 çocuk için bulunuyor. Yani her bir çocuk için 720 gün toplamda ise 2.160 güne kadar prim ödenerek 'eksik prim' tamamlanabiliyor.
TABLO 2: BORÇLANMA HESAPLARI
Prim gün sayısı yeterli olmayanlar için tanınan doğum ve askerlik borçlanması tutarı yeni yılda asgari ücret zammı kadar artacak. Mevcut durumda en düşük prim 69 lira, en yüksek prim de 517 lira.
Asgari ücretin yüzde 40 artması durumunda en düşük prim 96,6 lira,
Yüzde 50 artması durumunda 103,5 lira olacak.
Asgari ücretin yüzde 40 artması durumunda en yüksek prim 723,8 lira, yüzde 50 artması durumunda 775,5 liraya yükselecek.
2022 yılı için askerlik borçlanması yapacak bir kişinin borçlanacağı her bir gün için ödemesi gereken en düşük tutar 69,02 TL'dir Aylık 2.070,6 TL ve yıllık 24.847,20 TL'dir.
KISMİ BORÇLANMA DA MÜMKÜN
Emeklilik için her zaman uzun sürelere ihtiyaç olmayabilir. Bu nedenle doğum borçlanması yapacaklar izin süresinin hepsinin yerine bir kısmını kullanabilir. Örneğin EYT ile emeklilik için 60 güne ihtiyacınız varsa doğum izni sürenizin 2 ayını borçlanmanız yeterli.
DOĞUM BORÇLANMASI NASIL YAPILACAK?
Hak sahibi kadınlar başvurularını ücretsiz doğum izni ya da analık izni süreleri örneği ve SGK tarafından hazırlanan hizmet borçlanması başvuru belgeleri ile SGK İl Müdürlüklerine veya SGK Merkezlerine yapacak.
3600 VE 5400 PRİM GÜNÜ İLE EMEKLİLİK İMKANI
Belirli bir süre çalışarak prim biriktirmiş daha sonra ise iş hayatına ara vermek zorunda kalan vatandaşlar için kısmi emeklilik, yani yaştan emeklilik imkanı var.
8 Eylül 1999 öncesinde normal emekliliğin dışında bir de 3.600 gün primle kısmi emeklilik şartları bulunuyordu. EYT yasasının yürürlüğe girmesiyle primini doldurma imkanı olmayanlar için 3.600 günle kısmi emeklilik hakkı doğacak.
TABLO 3: KISMİ EMEKLİLİK ŞARTLARI
Bir EYT'linin kısmi emeklilikten faydalanabilmesi içinse üç şart bulunuyor. Şu anki mevzuaata göre kısmi emeklilik için kadınlarda 58, erkeklerde 60 yaş şartı var. Ancak EYT düzenlemesi bu şartları değiştirebilir.
.600 gün primi tamamlamak,
15 yıl sigortalılık süresini doldurmak,
kadınlarda 50 ve erkeklerde 55 yaş şartını sağlamak.
EYT ile SSK'lıların kısmi emeklilikten faydalanabilmesi için işte bu 3 şartı tamamlanması gerekiyor. Daha açık ifadeyle EYT düzenlemesiyle 8 Eylül 1999 öncesindeki şartlara kısmi emeklilik şartlarıyla beraber dönülürse 3.600 gün primle emeklilik imkanı doğacak. Yani 3.600 gün primi tamamlayan kadınlar 50, erkekler ise 55 yaşında emekli olabilecek.
BAĞ-KUR'DA İŞLER BİRAZ DAHA FARKLI
Bağ-Kur'da ise işler biraz daha farklı. Burada kısmi emeklilikte farklı bir prim sayısı bulunuyor ve 5.400 prim günü öne çıkıyor. Bir diğer önemli husus da 1 Ekim 1999 tarihi. Çünkü bu tarihe göre yaş şartı belirleniyor.
Bağ-Kur'da kısmi emeklilikle 1 Ekim 1999 tarihinden itibaren emekliliğine 2 yıl ve daha az kalan sigortalılar, 5.400 gün prim günle emekli olabilecek. Burada erkeklerde yaş şartı 55, kadınlarda ise 50 olarak dikkat çekiyor.
50 yaş ve 15 yıl için sigortalının 2 yıldan fazla süresi varsa kademeli emeklilik devreye giriyor. Burada erkeklerde 55'den 58'e kadar, kadınlarda 50'den 56'ya kadar kademeli yaş şartı bulunuyor.
Bir diğer önemli husus 1 Ekim 1999 tarihi. Bu tarihe göre yaş şartı belirleniyor.
1 Ekim 1999 tarihinde 50 yaş ve 15 tam yıl için 2 yıldan fazla süre varsa kademeli emeklilik yaşı uygulanıyor. İşte o tablo:
TABLO 4: BAĞ-KUR'LUNUN KISMI EMEKLİLİK ŞARTLARI
TOPLU ÖDEME ALMA İMKANI DA VAR
Öte yandan primini tamamlayamadığı için emekli olamayanlara toplu ödeme alma imkanı da var. Buna göre şartları tamamlayıp emekli olamayanlar Sosyal Güvenlik Kurumu'na başvurarak birikmiş ödenmiş olan primlerini talep edebilir. Bir vefat durumunda hak sahibinin yakınları bu imkandan yararlanabilir.
TOPLU ÖDEME İÇİN HANGİ ŞARTLAR ARANIYOR?
SSK ve Bağ-Kur'luların toplu para alabilmesi için sigortalı olarak çalışmaması ya da kendi işini yürütüyor olmaması gerekiyor. Ayrıca emeklilik için gerekli 3 şarttan sigortalılık süresi ve yaş şartının dolması gerekiyor.
EMEKLİ OLAMAYANLAR PRİMLERİNİ NASIL GERİ ALABİLİR?
Yıl ve yaş şartını tamamlamasına karşın emeklilik için gerekli prim ödeme gün sayısını dolduramayanlar bağlı bulunulan sosyal güvenlik merkezine ya da il müdürlüğüne yazılı talepte bulunmaları halinde ödemiş oldukları prim tutarlarını toplu bir şekilde iade alabiliyor.
PRİM İADESİ NEYE GÖRE HESAPLANIYOR?
SSK'lılar (4A) için 2008'den önce kendi adına ödenen hem işçi hem de işveren primi, 2008'den sonra ise sadece işçi primleri geri ödeniyor. Bağ-Kur'lular (4B) için tarih ayrımı yapmadan ödedikleri tüm primler geri veriliyor. Bu primler sadece malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları için olanlardan oluşuyor.Sigortalının, varsa hizmet borçlanmaları ile isteğe bağlı sigorta primleri de ölüm ve yaşlılık toptan ödemelerine dahil ediliyor. Kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primleri toptan ödeme yoluyla ödenmiyor.
EYT'Lİ EMEKLİLİK İÇİN İSTİFA EDİNCE TAZMİNAT HAKKI DA KAZANACAK
EYT yasası ile emekli olacakların merak ettiği konulardan bir diğeri maaş dışında tazminat hesabı oldu. EYT yasasına tabi olacakların önemli bir kısmı mevcut durumda çalışıyor.
EYT yasasının yürürlüğe girmesi sonrası emeklilik başvurusu için karar aldıklarında tazminat hakları da doğacak. Normalde istifa eden için tazminat hakkı bulunmuyor.
Ancak bunun istisnası olarak emeklilik hakkı doğan ve başvuran çalışan için tazminat hakkı doğuyor. Daha açık ifadeyle emeklilik için işten ayrılacak bir EYT'li istifa eden EYT'li tazminat hakkı kazanacak. Burada işçinin ihbar tazminatı hakkı bulunmazken kidem tazminatı ödemesi yapılıyor.
SON BRÜT MAAŞ TAZMİNAT İÇİN DOĞRUDAN BELİRLEYİCİ OLACAK
Kıdem tazminatı son brüt maaş üzerinden çalışılan sürenin tamamına göre hesaplanıyor. Burada her yıl Ocak ve Temmuz aylarında belirlenen memur zam oranı aynı zamanda kıdem tazminatı tavanına da yapılan zammı belirliyor.
TEMMUZ ZAMMI SONRASI TAZMİNAT TAVANI 15 BİN 371 TL OLDU
Temmuz memur zammı sonrası en yüksek kıdem tazminatı 15.371 lira oldu. Bu tavan Ocak yeniden yükselecek. Ocak 2023'te memurlar için belirlenen toplu sözleşme zammı yüzde 8. Bunun üzerine Temmuz dönemindeki toplu sözleşme zammı üzerindeki enflasyon farkı da eklenerek yeni zam oranı belirlenecek.
KIDEM TAZMİNATI İÇİN SADECE DAMGA VERGİSİ VAR
Yasalara göre kıdem tazminatından sadece damga vergisi alınabiliyor. Hak sahibine kıdem tazminatı tek seferde ve nakit olarak banka yoluyla ödeniyor.
TAZMİNAT HESABINDA GİYDİRİLMİŞ ÜCRETE DİKKAT!
Tazminat hesabı yapılırken son brüt maaş dikkate alınıyor. Ancak brüt maaş hesabına sadece kazanç değil yıl içindeki ödemeler katılıyor. Buna giydirilmiş brüt ücret deniliyor. Bu ücret belirlenirken düzenli olan ödemeler dikkate alınıyor. Prim, mesai gibi değişken ödemeler brüt ücrete eklenmiyor ancak ikramiye, yemek parası, kıyafet parası, görev tazminatı, kasa tazminatı gibi düzenli ödemeler brüt ücrete eklenerek prime esas kazancı artırıyor.
TABLO 5: EYT'LİLERE TAZMİNAT HESABI
Daha anlaşılabilir olmak adına mevcut asgari ücret üzerinden tazminat hesabı yapalım:
Brüt asgari ücret: 6.471 TL
Net asgari ücret: 5.500,35 TL
Örneğin brüt maaşı 6.471 lira olan bir işçiye her yıl 2 dini bayramda da maaş ikramiyesi verildiğini varsayalım.
Bu işçinin brüt ücreti şöyle hesaplanıyor:
Brüt ücret : 6.471 TL
Brüt ikramiye: 12.942 TL
Ücrete eklenecek aylık ikramiye: 12.942/12= 1078,5 TL
Giydirilmiş brüt ücret: 7.579,5 TL
Bu hesaba göre işçinin tazminatı brüt asgari ücret olan 6.471 liradan değil 7.579,5 lira üzerinden hesaplanacak.
TAZMİNAT HESABI YIL, AY, GÜN OLARAK YAPILIYOR
Tazminat hesaplanırken işçinin çalıştığı tüm zamanlar yıl, ay, gün hesabı olarak dikkate alınıyor. Asgari ücret üzerinden işçinin tazminatını hesaplayalım. Bu işçinin 10 yıl 5 ay ve 15 gün çalışmış olduğunu varsayalım.
Giydirilmiş brüt ücret: 7.579,5 TL
10 yıllık tazminat: 75.975 TL
5 aylık tazminat: (7.579,5/12)X5 = 3.158,12 TL
15 günlük tazminat : (7.579,5/360)x15 = 315,81 TL
Toplam tazminat: 79.448,93 TL
kaynak.sabah