من عرف نفسه فقد عرف ربه
Men arafe nefsehû fekad arafe rabbehû.
Nefsini tanıyan Rabbini de tanımış olur.
Kendini aciz,fakir,fani,
hâdis,zevali(zavallı) bilen, yüce Allah'ı muktedir,ğani,ezeli,bâkî ve yaratıcı olarak bilir.
Hanefi alimlere ve Gazali'ye göre insan bu kalıb ile kaim olan manadır, "Ben" derken kasdedilen bu heykel değildir,bilakis anlaşılması gereken insanlıktır.
Bu cesede kıymet veren bu insanlıktır. Lâhûtî alemde yaratılan bu mana, yaratılmış olanların en aşağı silsilesi olan bedenlere yerleştirilmiştir
İtaat veya isyan eden,
sevap ve ikab alan ve mükellef olan budur.
Cumhur âlimlere ve imamı Eş'riye göre insan,ruh ile anlam kazanan ve ayakta duran organları olan,ben yedim,ben oturdum,ben kalktım diyen "Ben" dir yani bedendir.
Buna bir örnek verelim: Bir erkek vefat eden hanımını yıkayabilir mi?
Şafiiler der ki: Evet bu mümkün, zira Hz Ali,Hz Fatımayı yıkamıştır ve üzerinde nikahın kıyldığı beden duruyor.
Hanefiler göre yıkayamaz zira üzerinde nikahın kıyıldığı mana,bedenin kendisiyle ayakta durduğu o şey artık yok olmuştur.
İster Hanefilere ve Gazali'ye göre olsun, ister cumhur ulemaya ve Eş'arilere göre olsun insanoğlu kendini tanıdı mı Rabbini tanır ama kendini tanımazsa Rabbini layık olduğu vech üzere tanıması mümkün değildir.
Allah'ım! Bizleri ve bütün mümin kardeşlerimizi kendi nefsini bilen, dolayısıyla Rabbini bilen, Kalbi ve kalıbı ile,ruhu ve bedeni ile,maddi ve manevi varlığı ile seni seven senden korkan ve sana boyun büken, haramlardan kaçan, senden yine sana sığınan ve iltica eden kullarından eyle.Âmîn.
